İçeriğe geçmek için "Enter"a basın

Frig Vadisi Gezi Rehberi ile Yeni Kapadokya’yı Keşfet !

Frig vadisi gezi rehberi yazımın oluşmasında harika rotayı bize çizen, detaylarıyla anlatan ve koordinatlarına varıncaya kadar bölgeyle ilgili dokümanları bizimle paylaşan değerli hocamız Prof. Dr. Hüseyin Sarı’ya, insanlık ve tarih adına Frig Yolu ve Frig Vadisi için yaptığı müthiş çalışmalar dolayısıyla tekrar teşekkür ediyoruz. Tavsiyelerini dinleyerek nefes kesici bir rotada tereddüte hiç düşmeden seyahatimizi tamamladık ve gördüklerimiz beklentilerimizi kat kat aştı…

Frig Vadisi gezi rehberi yazısından kayanın üzerinde kollarını karşıya doğru uzatmış bir çiftin gün batımındaki görüntüsü.
Frig Vadisi Gezi

Çoğu gezginin bilmediği, yeni yeni popüler olan, Kapadokya’ya benzerliği ile anılan bu gizemli vadi, Ankara, Kütahya, Afyon ve Eskişehir il sınırlarının kapsadığı devasa bir bölgede yer alıyor. Bu eşsiz vadilere adını veren Frigyalılar, Türkmen Dağı’nın oluşturduğu tüflü yapıdaki kayaları oyarak birçok eser bırakmışlar arkalarında. Bu eserleri görebilmek için bir çok noktayı pes etmeksizin gezmeniz gerekiyor. Evet vadi olarak anılıyor fakat aklınıza bir Kapadokya ya da Ihlara Vadisi gelmesin, birden çok vadiyi sınırlarında barındıran bir alandan bahsediyoruz. Öyle ki, kocaman bir alana yayılmış ve birbirlerinden kilometrelerce uzaklarda yaşamışlar bu büyük medeniyetin insanları.

Kayanın üzerinden ellerini iki yana açmış yeşil bir doğaya doğru poz veren bir kadın fotoğrafı.
Frig Vadisi

Ne zaman gidilmeli ?

Gezi için bence kış dışında kalan, soğuk ve yağmurlu havanın olmadığı ayları tercih etmelisiniz.  Nisan sonundan Eylül sonuna kadar gayet güzel bir tur yapabilirsiniz. Ne kadar sürede gezerim derseniz? En az 2-3 gün ayırmalısınız. Bölgeyi bisikletle mi, yürüyerek mi, yoksa araba ile mi? Nasıl gezeceğinizi planlarken,kalacağınız günü de ona göre ayarlamalısınız.

Elinde küçük bir çiçek, arkasında yeşil bir vadi ve bir köyün yer aldığı gülümseyip poz veren bir kadın fotoğrafı.
Yazılı Köyü

Frig Yolu ve Frig Vadisi Ultra Maratonu

Türkiye’nin en uzun 3. yürüyüş parkuru olan Frig Yolu 4 ayrı şehri kapsayıp 506 km’lik uzunluğa sahip vadiler bütününü oluşturuyor. Frig Vadisi gezi rehberi yazım ile de bu detayı özellikle vermek istedim. Uluslararası standartlara uygun olarak işaretlemelerin yapıldığı bölge, yerli yabancı bir çok yürüyüş ve bisiklet severin ilgisini çekmeye başlamış. Bölgede yapılan en önemli etkinliklerden birisi 2014 yılından bu yana bölgenin tanıtımına da önemli ölçüde katkı sağlayan Frig Vadisi Ultra Maratonu.

Yeşil tarlalar içinde yükselen kocaman bir kaya kütlesi ve tarla içinden geçen bir yolun görüntüsü.
Frig Vadisi

Frig tarihi hakkında mutlaka bilmeniz gerekenler !

3000 yıl önce Friglerin yaşamış olduğu bölgede,kayaların oyularak ve kabartmalı işlemeler ile süslendiği kaleler,evler, anıtlar, mezarlar ve kendilerine özgü yazı sistemleri… Binlerce yıldır sessizlik içinde gelen gezginlerin hayranlıkla baktığı,bu müthiş yerleri yapan,kafanızda deli soruların oluşmasına sebep olan Frigler kimler yakından tanıyalım.

Frigler M.Ö. 11. Yüzyılın sonlarına doğru Trakya ve Boğazları geçerek Anadolu’ya gelmişler ve M.Ö. 8. Yüzyıl ortalarında Ankara civarında başkenti Gordion (Yassıhöyük – Polatlı arasındaki bölge) olan bir uygarlık kurmuşlar. Başkent ismini Frigler’in ilk kralı Gordias’dan almış. Eskişehir’in Han ilçesinde yer alan Yazılıkaya bölgesi ise uygarlığın dini merkezi konumundaymış.

Frigler’in Ana Tanrıçası Kybele ile ilk kral Gordias’ın oğlu olduğu rivayet edilen Kral Midas’ın hikayesi efsaneleşmiştir. Kral Midas, Frigler’in en meşhur kralıdır. Eşek Kulaklı kral olarak da tanınan Midas‘ın efsaneye göre bir diğer özelliği de dokunduğu her şeyi altına çevirmesidir. Tuttuğu bir dilek sonucunda bu güce sahip olan Midas yiyeceklere kadar her şeyi altına çevirmesinden dolayı yaşadığı zorluktan, yaptığı hatayı anlayarak, Salihli yakınlarındaki Lidyalıların başkenti Sart’ın Paktolos Çayı’nda yıkanarak bu gücünden kurtulur. Eşek kulakları efsanesinin ise jüri olarak katıldığı bir müzik yarışmasında,jürideki herkesin oyunu, şiirin, güneşin,müziğin tanrısı Apollon’a verirken, Midas’ın Kır Tanrısı Pan’a vermesine sinirlenen Apollon ‘un “sen müzikten ne anlarsın” diyerek kulaklarını eşek kulağına çevirmesinden geldiği söylenmektedir.

M.Ö. 7. yüzyılda Kafkaslar üzerinden gelen Kimmerler’in,başkent Gordion’a saldırması ve ele geçirmesi ile Frigya Hükümeti egemenliği yitirir ve tarih olur. Kral Midas’ın yaşanan bu olaylar karşısında büyük üzüntü duyduğu ve öküz kanı içerek hayatına son vermiş olduğu söylenir. İstiladan kurtulup kaçmayı başaran bir kısım Frigler batıya doğru ilerleyip, burada Lidyalıların egemenliği altına girerek, hayatlarına devam etmişlerdir.

Frig Vadisi Nerede ?

Eskişehir, Kütahya, Afyon, Ankara arasında kalan bölge Frig Vadisi’ni oluşturuyor. Oldukça büyük bir alana yayılan Frig medeniyetini yakından tanımak isterseniz aşağıda bizim izlediğimiz Frig Vadisi gezi rehberi rotamı paylaştım sizlerle göz atabilirsiniz.

Frig Vadisi’ne Nasıl Gidilir ?

Özel Araç ile Ulaşım

İstanbul’dan Kütahya’ya ulaşım 4 saat sürüyor buradan gezilecek noktalara ulaşım için 30dk daha gidiyorsunuz.

İstanbul Afyonkarahisar’ya ulaşım 5 saat sürüyor yine buradan gezilecek noktalara ulaşım için 1,5 saat kadar yol gitmeniz gerekli.

Toplu Taşıma İle Ulaşım

Eskişehir, Kütahya ya da Afyon’a geldiğiniz de hepsinden de vadinin farklı noktalarına kalkan minibüsler mevcut. Benden size tavsiye böyle özel araç olmadan gelip vadiyi gezecekseniz turlara katılmalısınız. Zamandan tasarruf etmiş olursunuz hem de vadideki ulaşımı onlar sağlamış oluyorlar.

Arabayla 48 Saatlik Olmazsa Olmaz Frig Vadisi Rotası !

Frig Vadisi gezimizdeki izlediğimiz rotayı aşağıda sizlerle paylaştım. Biz ilk olarak bize (İstanbul) en uzak noktadan başlamayı tercih ettik.

1. Gün Afyon üzerinden;

Beyaz bir kağıda alt alta yazılmış gezi turu planı.
Afyon Gezi

2. Gün Kütahya üzerinden;

Beyaz bir kağıda alt alta yazılmış gezi turu planı.
Kütahya Gezi

Baştan söylemeliyim ki Frigya çok büyük bir alana yayıldığı için ve o dönem yaşayanların neredeyse her gördükleri kaya kütlesini oyarak kullandıkları için, yol boyunca her ne kadar çizmiş olduğunuz rotayı takip etmeye çalışsanız da, biz gezginler çok meraklı olduğumuzdan, her bir yere uğramak ve görmek isteyip,rotanızdan farklı yerlere mutlaka sapacaksınız. O yüzden zaman ayarlamanızı ve gezi programınızı baştan çıkararak hareket etmek faydalı olacaktır. İşte bizim gezdiğimiz rotalardan Frig Vadisi gezi rehberi listemin olmazsa olmaz durakları.

İki eli ile ineğin kuru karasını tutup poz veren birinin görüntüsü.
Frig Vadisi

Frig Vadisi Gezilecek Yerler

Ayazini

Ayazini Köyü‘ne doğru ilerlediğinizde karşınıza köyün mezarlığı ve mezarlığın hemen üstünde yer alan kabartmalarla işlenmiş, yıkık dökük kocaman kaya kütleleri dikkatinizi çekecek. Buradan Avdalaz Kalesi‘ne doğru devam ettiğinizde ise yolun sağında göreceğiniz vadi,aklınızda hemen Kapadokya‘nın canlanmasına sebep olacak.

Frig Vadisinden kayaların oluşturuğu doğa manzarasından bir görüntü.
Frig Yolu Kapadoya
Frig Vadisinde ellerini iki yana açıp gülümseyerek poz veren bir kadın görüntüsü.
Frig Vadisi Kapadokya

Avdalaz Kalesi

Tüf yapıdaki kocaman kaya kütlesinin çok katlı oyularak tasarlandığı bu eşsiz kale, çevreye hakim bir konumda. Kalenin üst kısmında sarnıçlar yer alırken en alt kısmında ise Roma ve Bizans dönemine ait mezar odaları bulunmakta.

Yeşil renkteki bir vadide Avdalaz Kalesi yazılı küçük bir tabelanın görüntüsü.
Avdalaz Kalesi
Ekinler yeşil iken, arkasındaki kayadan oyma kale ile poz verip yeri işaret eden bir genç kız görüntüsü.
Avdalaz Kalesi
Sırtı dönülü elleriyle kalp işareti yapıp, yeşil bir vadiye doğru poz veren bir kadın.
Avdalaz Kalesi Manzara

Aslantaş – Yılantaş – Göynüş Vadisi

Aslantaş ve Yılantaş yapıları Göynüş Vadisi içerisinde yer alıyor. Başlangıçta o döneme ait krallardan birinin mezarı olarak tasarlandığı düşünülmekte olan bu yapılar, kabartmalarla, oymalarla süslenmiş olup,dönemin el sanatlarına verdiği önemi bire bir yansıtıyor. Frig Vadisi gezi rehberi listemdeki en beğendiğim noktalardan biri oldu burası.

Büyük bir kaya kütlesi üzerine oyarak işlenmiş iki aslanın yer aldığı görüntü.
Aslantaş

Göynüş Vadisi’nde yolculuğa devam ederken karşınıza birden üzerinde Frig Vadisi Tabiat Parkı yazılı kocaman bir kapı çıkacak. Bayramaliler Köyü’nden geçip Döğer Köyü’ne doğru yapacağınız yolculuk esnasında yine bir çok noktada durarak bilinmeyen yerlere doğru meraklı bir şekilde keşfe çıkabilirsiniz 🙂

Frig Vadisi Tabiat Parkı yazılı büyük, tahta bir kapının önünde yolun tam da ortasında poz veren bir genç.
Frig Vadisi Tabiat Parkı

Emre Gölü ve Yunus Emre Tekkesi

İlerde karşımıza aniden çıkan Emre Gölü, Frigyalılar döneminde ne kadar önemli bir nokta olduğunu uzun uzun düşünmemize sebep oldu.

 

göl, kayalar ve arabaların yer aldığı doğa manzarasından bir görüntü.
Emre Gölü
Arkasından göl manzarası ile üzerinde siyah bir montla poz veren bir kadın görüntüsü.
Emre Gölü

Emre Gölü‘ne doğru ilerlerken tepeye yapılmış bir yapı dikkatimizi çekti. Burası birazcık da olsa bakım yapılmış gibi görünse bile kendi haline terk edilmiş, XVIII. yüzyıl döneminden kalma Osmanlı eseri, Yunus Emre Tekkesi’ymiş.

Krem rengi taşlardan yapılmış,önünde küçük bir kapısı olan bir binanın görüntüsü.
Yunus Emre Tekkesi
Kemerli bir, beyaz renkte bir oda ve yerde kazılı üç dört adet içi boş mezarın yer alığı tekkeden görüntü.
Yunus Emre Tekkesi İç Manzara

Bayramaliler Köyü ve Arog Filmi’nin Çekildiği Yer !

Küçük, daracık ve yeşillikler içindeki köy yollarından devam ederken ufukta bu kez Frig Vadisi içerisinde yıkılmamış koca bir kaya kütlesi beliriyor. Yanına doğru yaklaştıkça anlıyoruz ki burası Arog Filmi‘nin çekildiği o meşhur yermiş 🙂

Kayaların oyulması ile oluşturulmuş bir yerleşim yeri, yeşil bir doğa ve eşeğin yer aldığı görüntü.
Bayramaliler Arog Film

Aslan Kaya Anıt Mezarı

Aslan Kaya, Üçlerkayası Köyü civarında ve Emre Gölü’ne çok yakın bir Frig Anıt Mezarı. Aslan kabartmalarına sahip ve Frig yazılarının işlendiği bu kaya parçasının içerisinde orijinal olarak bir de Ana Tanrıça Kybele‘nin heykelinin bulunduğu ancak daha sonra işgüzar define avcıları tarafından çalındığı söyleniyor.

Kocaman bir kaya kütlesinin hemen önünde poz veren bir kadın .
Aslan Kaya Anıt Mezar
Kayanın yan bölgesinde oyularak yapılmış bir aslan görüntüsü.
Aslan Kaya

Göynüş Vadisi üzerinden giriş yaptığımız Frig Vadisi Tabiat Parkı, Döğer Köyü ‘nde son buluyor. Vadi daha doğrusu vadiler son bulmuyor yanlış anlaşılmasın. Bir kapıdan giriş yapıp diğerinden çıktığımız bölge son buldu sadece 🙂 O yüzden gezmeye belirlediğimiz diğer rotalar üzerinden devam ediyoruz.

Köyün çıkışında yer alan yüksek bir kapı ve üzerinde yazan Frig Vadisinden Güle Güle görüntüsü.
Döğer Köyü

Sabuncupınar Kalıntıları – Kocatepe – Arnavutini

Sabuncupınar kalıntıları M.Ö. 900 – 600 yılları arasında yine Frigler yaşamışlar ve ardından Roma ve Bizans dönemlerinde yerleşim yeri olarak kullanılmış bir bölge. Kocatepe ve Arnavutini bölgede görülmesi gereken yerler.

Küçük beyaz bir evin hemen önünde Sabuncupınar Kalıntıları yazılı tabelanın görüntüsü.
Sabuncupınar Kalıntıları
Tren rayları üzerinde uzanmış, uzakta beliren sarı bir tren ile poz veren kadın.
Sabuncupınar Tren Garı
Tren rayının üzerinde yürüyerek poz veren, arkasında sarı renkli tren garının yer aldığı fotoğraf.
Sabuncupınar Tren Garı

Fındık Köyü Kalıntıları

Fındık Köyü‘ne doğru yine yollardayız. Köye ulaştığımızda bölgede yer alan kalenin nerede olduğu sorduğumuz köy halkından birisinin verdiği cevap “pek de görmeye gerek yok,işte sıradan bir kaya parçası!” olduğu an,benim yıkıldığım an oldu. Neyse…bu konuşmalardan o kadar çok yaptık ki konunun içine girmek istemiyorum. Yazımın sonunda görüşlerimi ekleyeceğim. Yeşillikler arkasına saklanmış, küçük bir derenin üzerinden atlayıp, yapacağınız 10 dakikalık bir tırmanış ile kalenin eşsiz manzarasına ulaşıyorsunuz. Şanslıyız ki gün batımını zirvede yakalamıştık ve köydeki abinin dediğinin aksine,zamanın nasıl aktığının farkında bile olmadan 1 saat geçip bitmiş. Benzersiz tarihi, doğayı ve gördüğünüz manzara karşısında unutamayacağınız anıları yaşamak ve biraz durup düşünmek isterseniz, gün batımında yanınıza içeceklerinizi alıp burayı gezinizin son noktası olarak belirleyin derim. Frig Vadisi gezi rehberi yazım ile işte tam da bu noktayı şiddetle size tavsiye ediyorum.

Sarı renkteki evin hemen önünde Fındık Köyü Kalıntıları yazılı bir tabela.
Fındık Köyü Kalıntıları
Yüksekten çekilmil, ağaçların, kayaların ve patika yolların yer aldığı bir doğa manzarası.
Fındık Köyü Manzara
Kayanın üzerine oturmuş,arkasında kayalar ve yol manzarasının yer aldığı, gün batımı ışığının yüzüne yansıdığı genç kızın görüntüsü.
Fındıkköyü Kale

Yazılıkaya – Midas Şehri

Midas Şehri, Yazılı Köyü’nden geçerek ulaşacağınız bu antik şehir, Frig Vadisi içerisinde yer alan en önemli eserlerden biri olan Yazılıkaya yani Midas Anıtı‘nı içerisinde barındırıyor. Şehir içerisinde görebilecekleriniz: eşsiz sarnıçlar, Küçük Yazılıkaya, kaya mezarlar, Kırkgöz Kayalıkları, sunaklar… Şehri gezmek için en az 2 saat kadar bir yürüyüşü göze almalısınız.

Bahçe içersinde üzerinde Yazılıkaya yazılı küçük bir tabelanın görüntüsü.
Midas Şehri Girişi
Merdiven şeklindeki kaya parçasının üzerine oturmuş,ellerini iki yana açıp gözleri kapalı olarak doğada poz veren bir kadının görüntüsü.
Merdivenli Sunak

Yazılıkaya (Midas Anıtı)

Frig Vadisi gezi rehberi yazılarının olmazsa olmazı işte karşınızda. M.Ö. 600 senelerinde yapılmış. Yüksekliği 17 metrelik bu etkileyici anıt dini merkez olarak kabul edilen bölgenin hemen girişinde heybetli yapısı ile gelenleri karşılıyor. En önemli kült yani tapınma merkezi olan bölgeye Ana Tanrıça Kybele için Frigler çeşitli yerlerden gelerek kurbanlar kesiyorlarmış. Kaya kütlesinin düzleştirilmesi ile üzerine Frig dilinde yazılar ve kabartmalar işlenmiş. Frigler‘e ait yazı dili çözülemediğinden Yazılıkaya‘nın üzerinde ne anlatıldığı da tam olarak halen bilinmiyor.

Şekillerin yer aldığı düz bir kayanın önünde gülümseyip poz veren güneş gözlüklü kadın fotoğrafı.
Yazılıkaya
Merdivenlerden inerken el sallayıp, yukarıdan doğa manzarasına karşı çekilmiş bir görüntü.
Yazılıkaya Merdivenler

Kırkgöz Kayalıkları

tüflü yapıdaki kaya kütlesini oyarak göz göz odaları inşa etmişler. İçeriden diğer odalara ulaşım için bir de merdiven bulunuyormuş. O dönemlerde çok katlı kaya evlerde yerleşim mevcutmuş.

Yüksek bir kaya kütlesinin oyularak göz göz oda yapılmış bir görüntüsü.
Kırkgöz Kayalıkları

Küçük Yazılıkaya

Bitmeyen anıt olarak da anılmakta. Kayanın yüzeyinin düzeltilerek kabartmaların ve yazıların işlenmeye başladığını görecekseniz. Fakat o dönemdeki mimari elemanların boyutlandırmadaki orantısızlığı bu anıtın yarım kalmasına sebep vermiş.

Düz bir kaya kütlesi üzerine çizilmiş şekillerin yer aldığı bir görüntü.
Küçük Yazılı Kaya
Tahta merdivenlerin yol olduğu, yeşil tarlaların yer aldığı bir doğa manzarası.
Midas Şehri Manzara

Küçük patika yollardan yürüyerek, merdivenleri tırmanarak tüm antik şehri gezebilir, bir yandan da karşınıza çıkan bilgilendirme levhalarını okuyarak hayretler içinde nasıl yaşamışlar buralarda diye kafanızda beliren sorularla, kendinizi bu müthiş keyifli,kutsal dini merkezi gezmeye kaptırabilirsiniz.

Tahta merdivenlerden antik şehrini çindeki  doğa yürüyüşü.
Midas Şehri
Üzerinde Akropolis sunaklar yazılı bir tabelanın yer aldığı görüntü.
Yazılıkaya Tabela

Sarnıçlar

Midas Şehri’nin su ihtiyacını karşılamakta kullanılmış. Frig yapılarında sıkça karşılaşılan su depolama alanları olarak kullanılan bölümlerdir.

Kayanın oyularak, üçgen şeklinde bir kapıdan girilen sarnıçın görüntüsü.
Yazılıkaya Sarnıç
Merdivenlerle inilen,kayanın oyulması ile yapılmış. üçgen şeklindeki sarnıçın giriş kapısının görüntüsü.
Yazılıkaya Sarnıç

Frig Vadisi Gezi Rehberi Konaklama Alternatfileri

Konaklama için Kütahya’yı tercih edebilirsiniz. Tam ortada kalıyor ve aracınız ile gezdiğiniz sürece bitiş noktası olarak yolunuz hep Kütahya ile kesişmiş olur. 2 gece Kütahya 1 gece Eskişehir’de konaklama da tercih edilebilir.Bu arada Midas Han ve Frig Evleri konaklama yapabileceğiniz daha otantik yerler. Ayrıca yol boyunca istediğiniz yere çadır da kurabiliyorsunuz. Tercih sizlere kalmış.

Sarı renkte boyalı, kahverengi pencerelerinin olduğu iki taraftan merdiven ile çıkılan ana giriş kapı sı olan Frig Evinden bir görüntü.
Frig Evi

Nerede, ne yiyip içilir ?

Frig Vadisi gezi rehberi GezginStar’dan sizlere tavsiye Frig Vadisi geziniz boyunca arabanızda ya da yanınızda bir şeyler taşıyın. Geçeceğiniz yerler küçük, minicik köyler karın doyurmalık alternatifler mevcut değil. Ayazini‘nde Şefika Teyze’nin Yeri, Yazılıkaya‘da ise Tutkun Kafeterya acıktığınızda imdadınıza belki yetişir 😉

Genel olarak Frig Vadisi içerisinde yer alan tüm eserler, maalesef köylerde yaşayanların bilinçsizliğinden ve devletin yeterince sahip çıkmamasından kaynaklı olarak çok fazla zarar görmüş durumda. Vadi içerisinde gezen köy korucusu gibi kişilerle karşılaştık. Bunun ihtiyaçtan mı yapıldığı bilinmez ama böylesi güzel bir ülkede bu kadar tarihi önem taşıyan bölgelere Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın daha fazla sahip çıkması ve koruma altına alması gerektiğini düşüyorum. Bu arada nasıl zararlar verilmiş diye sorarsanız en çok karşılaştığım durum, hayvanlar için ağıl olarak kullanılmış olması ve ateş yakılması.

Gezinizi planlarken yararlanabileceğiniz web sitesi adresleri Frig Yolu ve Frig Vadileri

Ayrıca Kapadokya yazımı okumak isterseniz hemen linke tıklayın 😉 Kapadokya Hakkında Herşey !

Daha önce hiç duymadığım, yaptığım araştırma ile tesadüfen bulduğum ve gitmeye karar verdiğim Frig Vadisi, başlangıç için en az 2-3 günlük ya da daha uzun yapılacak bir seyahat ile gidip görülmesi gereken ve bir topluluğun yaşamış olduğu gizemli hayatın kalıntılarına tanıklık etmek adına harika bir adres. Frig Vadisi gezi rehberi yazım ile ilgili sorularınız için yorum bırakabilir ve maceralarıma ortak olmak için Instagram ve Facebook üzerinden takibe bekliyorum. Gülümseyin Hayata 😉

Yeşil ekinlerin önünde,arkasında koacamn kaya kütlelerinin yer aldığı, kırmızı gömleği ile yere oturup, bir elini yukarı kaldırıp zafer işareti yaparak poz veren gezginstarın fotoğrafı.
Frig Vadisi

İlk yorum yapan siz olun

    Bir yanıt yazın

    E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir